Pialökua “Mändängö-yê na särängö-ngyâ na Bêafrîka”, sô Kündü Yamba SÎRÎRÎ laâ avulanga nî, ayeke mbênî lônzikûtu sô angûngbika, “dafungûla na mabôko”. Atângbi ângôbo tî fängö-mbëtï tî fadësô tëtî âwafängö-mbëtï tî Ködörösêse tî Bêafrîka na gbüngö-li na ndö tî âgbâkûrû tî fängö-yê, pëtëngö-nî na kängbïngö-nî, na yângâ tî sängö sô agbû ndo ahön âtanga nî kwê na yâ tî ködörö nî.
Ködörösêse tî Bêafrîka sô atï yangbato na syonî birä sô afâa âzo gbânî sô, agä mbâ tî âködörö tî kötä yërë tî ndögîgî mobimba. Tîtene lo mû mbênî lêgë ndê sï gerê tî lo agbû sêse sï lo gä taâ ndepandäa ködörö, fôko Bêafrîka adu na âwa tî lo sô ahînga mbëtï. Atâa kwê gbä, boro fängö-mbëtï tî kpëngbä alîngbi tî du daä gï töngana âkpëngbä âwafängö-mbëtï ayeke daä, sï ngâ gbâkûrû sô alîngbi gô na fängö-mbëtï nî ayeke daä. Sô ayeke na Bêafrîka lâsô pëpe. Ndânî laâ sï mbênî kündükua tî âbuäkodë sô abûngbi âwasêndâ-fängö-yê tî Tyêki na tî Bêafrîka asû mbênî bûkumändä na mbênî ngôbo tî fängö-yê na terê nî, sô âwafängö-mbëtï na dambëtï alîngbi tî mä yâ nî.
Ë hînga taâ bîanî sô ayeke yê sô âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka abezôa nî. Töngana sô sêndâfängö-yê na sêkü XXI. akambaga, âgbâkûrû nî ayeke na yângâ sô âwaködörö nî ayeke mä, ayeke tene.
Na kâpä tî hâko fängö-yê tî Mvuka 2015 na 2016, SÎRÎRÎ afa kodëkua na âwafängö-mbëtï 150. Ayeke töngasô sï âmôlengê ndurü na 13.000 laâ awara lêgë tî manda mbëtï pendere na ngyâ na wëlë. Âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka na âbabâ na mamâ tî âmôlengê abâa sô kwê na taâ kötä nzërëngö bê. Âyê tî pialökua nî sô âwafängö-mbêtï nî ahûnda nî mîngi ayeke âmbëtï-gerêpa na sängö, ângôbo tî fängö-mbëtï , fängö-yê na töngbïngö-tënë, âfinî yêkua tî fängö-mbëtï, na sïgïngö na âmbênî finî bûkumändä. Ângembökua tî SÎRÎRÎ azîa na sêse âmbênî âfinî ligbâ tî fängö-mbëtï tî mû mabôko na âla sô afa yê na âla na yâ tî ângû sô ahön sô sï âla lîngbi tî mâi tî gä ngâ âwafängö-yê. SÎRÎRÎ ayeke sâra kua na ngoi sô na ndö tî âbûkumändä na âlimo daä tî dïköngö-mbëtï na Sängö, ngâ na âmbênî âbûkumändä kôte. Yê sô atîa ë ayeke pâta tî fûta na pëtësüngö ângôbo tî diköngö-mbëtï nî na âbûkumändä nî, ngâ na pâta tî fängö-yê na âwafängö-mbëtï nî sï ë lîngbi tî gue na dawäa na pialö tî ë nî. Töngana ë lîngbi tî petesû gbâ tî âbûku tî ngôbo tî ë nî ahön sô, ë lîngbi ngâ tî mû gbâ nî na âmôlengê tî likôlo tî Bêafrîka, ahön sô.
Kpälë nî ayeke nie?
Birä tî yângbö na yërë agbangba na Ködörösêse tî Bêafrîka sï abuba ködörö nî kwê. Mbênî yê sô afa atene, na yâ tî ndurü tângo, fadë ndoto tî hïngängö-yê na Bêafrîka amâi, ayeke daä kêtê pëpe.
Âzo sô ahînga mbëtï sï ngû tî âla alîngbi wala ahön ngû 15 awü töngana 56% na Bêafrîka. Fandoto tî pöpöködörö (poverty.com) sô ayeke hâka gwengö na likôlo ngâ na mbäli tî hïngängö-mbëtï na yâ tî âködörö 149 na ndögîgî, afa atene sêmolongö tî Bêafrîka ayeke 147 nî. Kôzonî sï âla linda kôzo kere tî likôlo, âmôlengê ahînga gï yângâ tî sängö, sô awü ahön âmbâ nî kwê. Na nî, a yeke fa mbëtî na likôlo, mîngi nî, gï na farânzi, sï âmôlengê nî ayeke na pâsi mîngi tî manda âgerê tî hïngängö-yê. Ndoto tî âlikôlo nî ayeke taâ na gbenî ahön ndönî. Danyôgbya tî Fängö-mbëtï tî Bêafrîka alîngbi tî fûta nginza tî nze tî âwafängö-mbëtî nî lakwê na âla mbênî pëpe, wala ngâ tî fa kua na âla na lêgë nî pëpe.
Na mbâgë tî ngôbo tî fängö-mbëtï nî, gündâ nî mîngi ayeke mändängö âyongôro gbâsû na li, na süngö na lê tî mêzä pekô tî âgbâsû na farânzi. Ânyîlikôlo nî ayeke ka na kayëe pëpe, wala bûkumändä pëpe. Mîngi nî, âla yeke gï na kêra ôko sô âla yeke sû mbëtï na lê nî na lakrëe.
 sïgî na yâ nî töngana nie?
Tî bîanî, yê sô âôlengê nî abezôa nî ayeke bûku tî dïköngö nî na yângâ tî ködörö tî âla, ngâ na âwafängö-mbêtï sô alîngbi tî zîa nzara nî na bê tî âla. A lîngbi tî wara sô kwê na yâ tî pialökua tî ë.
Bibê sô ayeke na gündâ tî pialökua tî ë ayeke tî mâi ndoto tî fängö-mbëtï na yâ tî âdambëtï tî kôzo kere sô ë soro nî, ngbanga tî sô, kôzo kere ayeke mîngi nî gï ôko ngû tî likôlo sô mîngi tî ânyîlikôlo tî Bêafrîka asï daä. Kündü SÎRÎRÎ tî Tyêki sô ayeke sâra kua ngbêreyê ngû 10 na Bêafrîka laâ aseka pialökua sô , sï lo yeke sâra kua daä mabôko na mabôko na âmunzû-nzapä tî Carmes. Na mängö terê na âbuäkodë tî Tyêki, SÎRÎRÎ agi lêgë sô ayeke nzönî ahön kwê tî tunge âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka.
Ë sâra kua na ndö tî âbûku tî ë na âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka sï, tî kpâa nî, âla wara päsä tî fa mbëtï na yângâ tî ködörö tî âla.
Lêgë sô ayeke nzönî ahön kwê töngana nie?
Âzo agbû li tî âla mîngi na ndö tî pialökua sô. Ë sepe nî na mängö-terê na âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka tîtene ë hînga âyê sô kwê dôngbi tî fängö-mbëtï na Bêafrîka abezôa. Mbênî ngôbo tî dïköngö-mbëtï ayeke daä kôzo nî na Bêafrîka pëpe, sï ê lîngbi tî mû täpandë nî tî sâra na âtî ë âbûku nî pëpe. Ë yeke bâa lâsô yëngö sô âzo ayê na ngôbo tî ë: Âla hûnda nî abutuma ahön li tî ë.
Fängö-yê na to-mbï-to na kôzo ndoto tî kôzo kere tî likôlo
Na nze tî Mvuka tî ngû 2015 na 2016, âwakua tî kündü SÎRÎRÎ ague na gbätä tî ngonda Bozûm, afa mbëtï na to-mbï-to na âwafängö-mbëtï tî âkôzo kere tî likôlo tî âködörö-kömändâ-kötä ûse. Ndâ tî âkâpä tî kua sô ayeke tî zî lê tî âwafängö-mbëtï nî na ndö tî yê sô a îri nî “fängö-mbëtï na ndâ nî kwê” sô ayeke kpêngba särängö-kua mabôko na mabôko na âmôlengê nî na kodëlêgë tî mändängö-mbëtï nî. Na müngö pekô tî bibê tî “mändängö-yê na särängö-ngyâ” sô Comenius avulanga nî, ë yeke gi tî zîngo na be ti âmôlengê nî nzara tî särängö-kua na ngyâ, ngâ na ngyâ tî mändängö-yê. Na yâ tî kâpä tî kua sô, âwafängö-yê tî SÎRÎRÎ na âwafängö-mbëtï nî awara lêgë tî bâa sô sï, na yâ tî ködörö tî kötä yërë, zo allîngbi lâkwê tî fa mbëtï na âgbâkûrû tî fängö-yê sô amângbi na âsopë tî fängö-yê tî fadësô. Âzo mîngi ayeke hûnda na ë lâsô tî ngbâ na särängö âkâpä tî kua nî tî fa yê daä. E lîngbi ânde tî fa yê na âwafängö-mbëtï ôke na ngû tî 2017 sô?
Âkâpä tî kua nî afö na ndö tî bûkuyindä tî fängö-yê sô ë leke nî gï ndâli tî âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka. Bûkuyindä sô afö na ndö tî güpandë usyo tî fängö-yê. Na yâ tî âkâpä tî kua nî, âwafängö-mbëtï nî amanda tî mä tënë na dëngëngö-mê nzonî, tî hûnda ndo, tî mä mbîrîmbîrî ndâ tî âgbâsû sô âla yeke dîko, tî sâra âsêngê gbâkûrû tî fängö na yê, tî mâi na sëkängö-yê tî bibê tî âla.
Gbaralimo tî fängö-yê
Lêgë ôko na âkâpä tî kua sô, ë yeke sâra âgbaralimo tî fängö-yê na yâ tî âdambëtï. Âkubûtäsëmä gbânî balë-ôko na balë-ôko awara âgbaralimo na yâ tî ândângbâ ngû ûse sô, ndâli tî kua tî âwakuafûe tî Tyêki ûse, David Böhm na Jiří Franta, sô aleke âlimo nî sï akpaka nî. Âgbaralimo sô adutï na sê tî âbûku tî likôlo sô atîa, ngâ na âlimo tî mändängö-yê.
Gbâ sô agbô Lafabëe tî mâi finî, ngâ na mbëtï-gerêpa ABC na Sängö
Âwafängö-mbëtï sô amanda finî kodê nî sô, a mû na âtäsëmä tî âla mbenî gbâ tî fängö-yê, sô agbô Lafabêe tî mâi finî ôko, ngâ na âgbâ tî lêsû. A mû na ânyîlikôlo nî mbênî bûku-gerêpa ABC na Sängö. A pete sûkô nî sâki okü awe, sï a kângbi nî ngâ na yâ tî âdambëtï 121 awe. Ë sepe ngôbo tî dïköngö-mbëtï sô na âwafängö-mbëtï tî Bêafrîka na âwakuafûe tî Tyêki. Ndâ tî ngôbo tî dïköngö-mbëtï sô ayeke tî gue na âmôlengê nî tî manda gündâ tî kodë tî dïköngö-mbëtï. Bûku-gerêpa nî ayeke tî dambëtï nî, töngasô sï âmôlengê nî amanda mbëtï na nî anînga.
Ë bezôa tungë tî âla sï ë lîngbi tî yêda na gbâ tî âzo sô asâra nzara tî pialö tî ë na Bêafrîka.
Na nze tî Mvuka 2015, âwafängö-yê ûse afa kua na âwafängö-mbëtï 25 tî mbênî dambëtî ôko tî Bozûm sô ânyîlikôlo 800 ayeke gue likôlo daä. Âkôzo âtäsëmä otâ (ânyîlikôlo 150) tî yindä nî awara tî tara nî âsûkô 80 tî kôzo vungä tî bûku-gerêpa ABC na Sängö.
Na Mvuka 2016, âwafängö-yê balë-ôko afa kua, na yâ tî mbênî kâpäkua, na âwafängö-mbëtï 130 sô alöndö na âdambëtî 121 tî yâ tî âködörö-kömändâ-kötä ûse. Sô kâpäkua nî ahûnzi awe, âwafängö-mbëtï nî awara âyê tî kua tî fängö-yê töngana: Âlafabëe tî mâi finî 130, âgbâ tî âlêsû 150, na âbûku-gerêpa ABC na Sängö 5.000. Pialökua nî azî lêgë na ânyîlikôlo 12.890 tî wara nzönî mändängö-mbëtï.